Sztuka eskimoska

To przejawy artystycznej działalności ludów eskimoskich zamieszkujących strefę arktyczną i subarktyczną (Grenlandia, Ameryka Północna, częściowo Czukotka i wyspy M. Beringa) – ceramika, rzeźba, grafika, malarstwo, wyroby wyszywane, tkane i plecionkowe.

Należy wiedzieć, że najstarsze zabytki sztuki związane są z grenlandzką kulturą Sarqaq (lata 1500-800 p.n.e.); a następnie kolejno z wczesnym okresem prehistorycznym (początek n.e. – około 500) – kultura M. Beringa (najstarsza faza – kultura Okvik), kultura Ipiutak i kultura Dorset – wyroby z kością z dekoracją rytą; średnim okresem prehistorycznym (od około 500) – głównie kultura Punuk – rzeźby figuralne, prymitywna ceramika; i okresem historycznym (od około 1000) – zintensyfikowana stylizacja wcześniejszych form. Sztuka eskimoska stanowi odzwierciedlenie zależności Eskimosów od surowych warunków środowiska naturalnego (w niektórych rejonach całkowicie do połowy XX wieku) i zarazem ich pełne przystosowanie do nich. Główną motywacją tworzenia Eskimosów jest chęć przedstawiania, a podstawową sferą inspiracji -natura. W sztuce eskimoskiej występują zarówno elementy abstrakcyjne i surrealistyczne, jak i całkowicie naturalistyczne. Znamienna jest zawarta w niej ekspresja oraz humor i żart. Do niedawna sztuka towarzyszyła Eskimosom w życiu codziennym – większość przedmiotów użytkowych (na przykład noże, harpuny, skrobaczki) była przyozdabiana dekoracją rytą i reliefową (inkrustowaną na przykład pyłem węglowym, sadzą) lub malowidłami (polichromie – często wzory krzywolinijne, motyw kropki i koła), opatrywana oddzielnymi rzeźbami (na przykład łodzie, kajaki) albo też były to całkowicie rzeźbione przedmioty (na przykład przetyczki, uchwyty, klamry, zapięcia, kółka do pasów, głowice harpunów, igielniczki, fajki, kołeczki-zapinki, zabawki). Jednocześnie sztuka eskimoska jest ściśle powiązana z wierzeniami i niezwykle bogatą mitologią (animizm, szamanizm). Do głównych tematów należą: świat zwierzęcy i polowanie, a także macierzyństwo, codzienna praca oraz elementy wierzeń i mitologii (świat duchów – często pod postacią zwierząt lub pół ludzkich, pół zwierzęcych hybryd). Do charakterystycznych przedmiotów sztuki eskimoskiej zalicza się drobne rzeźby figuralne z kości (głównie morsa), drewna oraz steatytu (zoo- i antropomorficzne, z reguły o zaokrąglonych kształtach – często używane jako fetysze, amulety i talizmany); ceremonialne maski kultowe wykonane z drewna, kości, skóry, włosia i błon karibu oraz piór ptasich; ponadto inne wyroby ze skór i futer (na przykład mozaiki), tkane (głównie na Wyspach Aleuckich) i plecionki (między innymi wyroby z trawy) – często malowane (głównie czerwień i czerń) lub wyszywane; oraz ceramikę zdobioną malowaniem i rzeźbieniem (szczególnie do XI-XII wieku). W niektórych rejonach Ameryki Północnej zaobserwować można przenikanie się elementów sztuki eskimoskiej z elementami sztuki indiańskiej (szczególnie w północno-wschodniej Kanadzie). Rozkwit sztuki eskimoskiej przypadł na XIX wiek. Za najwyżej rozwiniętą uważa się sztukę Eskimosów z Alaski i północno-zachodniej Kanady. W XX wieku uległa ona znacznym wpływom cywilizacji Zachodu (na przykład przedstawianie postaci ludzkich ubranych; zmniejszenie liczby przedstawień pojedynczych przedmiotów na rzecz scen zbiorowych; nowe techniki i narzędzia).

Obecnie oprócz tradycyjnych form sztuki eskimoskiej rozwija się malarstwo pozaużytkowe oraz oryginalna grafika (opracowania własnej techniki – płyta steatytowa pokrywana tranem). Aktualnym problemem nurtującym sztukę eskimoską jest nadmierna komercjalizacja.